Doorbreken van intergenerationele overdracht: een onderzoek vanuit ervaringskennis

In de bijeenkomst was het hele onderzoeksteam aanwezig. Onderzoekers Latifa Abidi (projectleider), Thomas Martinelli, Simone ’t Hooft, Janneke ten Kate, Yassine el Abdellaoui en Gera Nagelhout (lector Betrokken Wetenschap) en professional Calixte Veerman (jeugdarts en aandacht functionaris armoede).

Onderdeel van het onderzoeksteam zijn ook verschillende mensen met ervaringskennis. Drie van deze mensen met ervaringskennis hebben ook ervaring met het helpen van anderen die met armoede of multiproblematiek te maken hebben (als professional of als vrijwilliger). Bijzonder aan deze samenstelling is dat ook de moeders van onderzoekers Latifa, Thomas en Gera onderdeel van het team zijn. Gera: “In dit onderzoek staan ervaringskennis en intergenerationele overdracht centraal, dus is het eigenlijk niet meer dan logisch dat wij als onderzoekers met ervaringskennis op het gebied van sociaaleconomische achterstand ook een familielid in het onderzoek betrekken. Mijn moeder heeft daarnaast ook nog relevante professionele ervaring als hulpverlener.”

Hermijn Schutte: “Ik ben via mijn werk jaren bij gezinnen met multiproblematiek betrokken geweest als gezinscoach en daarvoor werkte ik in een woongroep met mensen die van de straat kwamen met psychiatrische problematiek. Ik ben trots dat mijn dochter dezelfde mensen helpt die ik ook geholpen heb. En nu mag ik in deze groep meedoen, samen met mijn dochter. Wat voelde dat goed. Ook veilig voor mij omdat er ook andere ouders waren van collega’s van Gera.”

De bijeenkomst startte met een kennismaking en een gesprek over het doel en de opzet van het project. Gera: “Aan de hand van een interactieve werkvorm hebben we gesproken over wat we hopen voor dit project, waar we bezorgd over zijn en welke afspraken we willen maken. Dit bracht al veel goede gesprekken op gang over bijvoorbeeld de maatschappelijke impact die we willen maken en waar we voor uit moeten kijken in dit project.”

Vervolgens presenteerde het onderzoeksteam wat er tot nu toe in theorieën gevonden is over de mechanismen die intergenerationele overdracht van sociaaleconomische problemen en gezondheidsachterstanden verklaren. De aanwezigen vulden deze mechanismen aan met eigen ervaringen en die van de mensen die zij helpen (in hun werk of als vrijwilliger). Hierbij kwam vooral naar voren hoe complex intergenerationele overdracht van sociaaleconomische problemen en gezondheidsachterstanden is.

In het project maakt het onderzoeksteam gebruik van de Realist Review methode. Dat is een methode waarin je eerst een soort hypothesen opstelt aan de hand van theorie en gesprekken met (ervarings)deskundigen.

Gera: “Deze hypothesen hebben de vorm van stellingen met daarin de Context, het Mechanisme en de uitkomst (Outcome), ook wel CMO’s genoemd. Na het opstellen van een voorlopig raamwerk met CMO’s ga je dit toetsen aan de hand van een literatuurstudie. Bij dit onderwerp bleek al snel dat het opstellen van CMO’s die los van elkaar staan niet mogelijk is. Mechanismen beïnvloeden elkaar waardoor er soms zelf negatieve spiralen ontstaan.”

We leggen bovenstaand uit aan de hand van een voorbeeld. Als mensen te weinig geld hebben om van rond te komen, ontstaat er vaak zowel stress als schaamte, waardoor mensen meer zorg nodig hebben door de gezondheidsgevaren van stress, maar soms ook zorg gaan mijden vanwege schaamte of angst voor rekeningen. Als zij wel naar een arts gaan, worden hun gezondheidsproblemen niet altijd serieus genomen, wat er weer voor zorgt dat mensen in de toekomst zorg gaan mijden en minder vertrouwen krijgen in professionals. De volgende generatie kan rechtstreekse gezondheidsgevolgen ondervinden van de stress en kan ook de schaamte internaliseren en aanleren om zorg te mijden en professionals te wantrouwen.

Gera: “Uit dit voorbeeld blijkt dat de mechanismen stress, schaamte, zorgmijding en wantrouwen dus niet losstaand zijn, maar elkaar kunnen beïnvloeden.”

De komende tijd gaat het onderzoeksteam aan de slag door in acht bijeenkomsten de literatuurbevindingen en hypothesen aan te vullen met ervaringen van niet alleen zorg- en welzijnsprofessionals en beleidsmakers, maar ook de mensen zelf. Meerdere generaties worden onderzocht en professionals met vele jaren werkervaring worden betrokken omdat zij intergenerationele overdracht in de praktijk hebben gezien.

Het creëren van een gelijkwaardige onderzoekssituatie is daarbij heel erg belangrijk. Om dit te bevorderen, delen de onderzoekers ook eigen ervaringen en nemen ze een familielid mee. “Dit is een unieke methodologische aanpak, welke we tijdens dit project ook evalueren”, aldus Gera.

Deze gelijkwaardige onderzoekssituatie is de basis van het lectoraat Betrokken Wetenschap waar Gera lector van is. Gera: “We erkennen én waarderen de ervaringskennis van mensen. We verwachten dat meer gelijkwaardige manieren van samenwerken bijdragen aan meer vertrouwen, waardoor we oprechtere en diepgaandere inzichten opdoen. Uiteindelijk hopen we hiermee tot resultaten te komen die een positieve verandering gaan maken voor mensen.”