Waarom luisteren die mensen niet wat meer naar mijn ouders?
Simone ’t Hooft, onderzoeker bij lectoraat Betrokken Wetenschap
“Ik ben een kind van twee verpleegkundigen. Tijdens mijn jeugd stonden mijn ouders aan bedden in bejaardentehuizen, verzorgingstehuizen, verpleeghuizen en ziekenhuizen. Later werd mijn zus óók verpleegkundige – uiteindelijk op de Intensive Care. De zorg was het thema van veel gesprekken, thuis. Samen gaven al die gesprekken, die micromomenten in de keuken, me zicht op de bekende macropatronen van een almaar groeiende administratiedruk en onhandige veranderingen in de zorg. Bedacht en doorgevoerd door overheden en besturen. Ik herinner me dat ik me toen regelmatig afvroeg: waarom luisteren die mensen niet wat meer naar mensen zoals mijn ouders? Die snappen toch het best hoe dingen zitten en uitpakken voor patiënten en medewerkers?
Zelf werd ik geen verpleegkundige, maar antropoloog en onderzoeker. En die kinderlijk eenvoudige vraag vind ik nog steeds belangrijk, ook in onderzoek. Waarom niet wat meer luisteren naar de mensen om wie het gaat? Participatief onderzoek doet dat, door hen een actieve rol te geven in onderzoek. De waarde ervan ervaarde ik in een onderzoek naar dakloze mensen van Poolse of Roemeense afkomst in Nederland. In ons team zaten maatschappelijk werkers, zelf ook van Poolse en Roemeense afkomst, die met deze groep werken. Zij dachten mee en hielden interviews met Polen en Roemenen die dakloos waren (geweest) – en bleken daarin onvervangbaar. Tijdens bezoeken aan de Poolse en Roemeense takken van hun organisatie konden ze ook in die landen interviewen. Door hun beheersing van het Pools en Roemeens konden we mensen includeren die geen Engels of Nederlands spraken en kon iedereen in eigen taal vertellen. Ook hun kennis van culturele aspecten bleek onmisbaar; ze wezen op vragen in onze interviewhandleidingen die onnodig gevoeligheden zouden triggeren. Samen bedachten we alternatieven die niet minder duidelijk, maar wel geschikter waren.
Participatief onderzoek bereikt dus plekken en mensen die anders niet bereikt zouden worden. Een ander belangrijk voordeel is een beter begrip van de onderzoekscontext, waardoor je toepasbare aanbevelingen kunt doen. Waarom zou je géén participatief onderzoek doen? Dat klinkt als een retorische vraag, maar er zijn ook genoeg uitdagingen te noemen. Onvoldoende tijd en ‘mentale ruimte’ van burgers en professionals is er één. Heel wat keren mailde ik de eerdergenoemde maatschappelijk werkers om te vragen naar interviewverslagen, en deadlines voor die verslagen schoven steeds een beetje op. Dat had niets te maken met een gebrek aan commitment, maar alles met drukte. De dagen van deze professionals waren simpelweg helemaal gevuld met mensen helpen.
Er zijn ook meer diepgaande uitdagingen. De invloed van doelgroepen kan ‘onhandig’ zijn, omdat het doorvoeren van bepaalde inbreng bijvoorbeeld betekent dat een heel onderzoek op de schop moet. Het is ook denkbaar dat burgers en professionals onderzoek in onhaalbare (te grote doelen voor het beschikbare geld, bijvoorbeeld) of onwetenschappelijke richtingen willen sturen. Dat laatste merkte ik zelf bijvoorbeeld in een ander project waarin professionals participanten soms suggestieve en ietwat oordelende vragen stelden.
Ik ben ervan overtuigd dat veel uitdagingen kleiner worden als participatie zo vroeg mogelijk begint, onderzoekers een open houding hebben en waar nodig uitleg geven over wetenschappelijke principes en methoden. En dat alles – zeker niet de minste uitdaging voor onderzoekers – in simpele taal. Maar met een reeks vuistregels als deze ben je er volgens mij niet. Echt participatief onderzoek gaat ook sterk over relatie; je werkt in deze vorm vaak samen met mensen die niet op je lijken en met wie je niet eerder samenwerkte. Er is geen magische formule om dat goed te doen, en al helemaal niet één waar je eigen menselijkheid geen onderdeel van is. Het komt, denk ik, ook neer op zaken als nieuwsgierig zijn naar de ander, maar ook jezelf laten kennen.
Participatief onderzoek is dus waardevol en uitdagend. Voor mij ontbreken dan nog ‘onbekend’ en ‘avontuurlijk’. Zowel in mijn eigen werk als dat van onderzoekers om me heen zag ik nog maar weinig projecten waarin professionals en burgers in alle stadia betrokken waren en een richtingbepalende rol hadden. Hoe ontstaat zulk onderzoek? Hoe zet je het op? Hoe kan het eruitzien? Wat zou het opleveren? Dat weet ik nog niet precies, en ik zie het als een avontuur om daar, vanuit het lectoraat Betrokken Wetenschap, verandering in te brengen.”
